Blog

Przed zawarciem związku małżeńskiego mamy prawo zdecydować o ustroju majątkowym, jaki będzie panował po ślubie. Decyzja ta nie jest jednak ostateczna. W trakcie trwania małżeństwa możemy podjąć czynności skutkujące zmianą ustroju majątkowego, który panował od czasu zawarcia związku małżeńskiego. Wybór ustroju majątkowego to nic innego jak wybór zasad, które będą miały zastosowanie do majątku gromadzonego przez małżonków, szczególnie z perspektywy prawa własności i przysługujących praw majątkowych. Wybór ustroju majątkowego ma też ogromne znaczenie w odniesieniu do zaciąganych przez małżonków zobowiązań i ich odpowiedzialności za długi.

1. WSPÓLNOŚC MAJATKOWA A ROZDZIELNOŚC MAJĄTKOWA

Domniemanym ustrojem majątkowym małżeńskim w nowo zawartym związku małżeńskim będzie wspólność majątkowa. Wspólność majątkowa małżeńska polega na tym, że majątek nabyty przez oboje małżonków lub jednego z nich, w trakcie trwania związku małżeńskiego, stanowi majątek wspólny. Majątek ten jest niepodzielny, a każdy z małżonków zasadniczo ma w nim taki sam udział.

Rozdzielność majątkowa oznacza zaś, że małżonkowie nie mają wspólnego majątku zgodnie z zasadami panującymi przy wspólności majątkowej. Każdy z małżonków ma swój własny majątek, niezależnie od tego, czy został nabyty przed zawarciem związku małżeńskiego, czy już po. Rozdzielność majątkowa nie wyklucza możliwości wspólnego nabywania przez małżonków ruchomości lub nieruchomości, jednak w takim przypadku zastosowanie mają regulacje dotyczące współwłasności, a nie przepisy odnoszące się do ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. W ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać swoim majątkiem i w związku z tym, każdy z małżonków zasadniczo odpowiada sam za swoje zobowiązania.

2. USTANOWIENIE ROZDZIELNOŚCI MAJĄTKOWEJ MAŁŻEŃSKIEJ

Decyzja o wyborze ustroju majątkowego mającego panować w związku małżeńskim nie należy do łatwych. Ustawodawca umożliwia jej podjęcie przed zawarciem związku małżeńskiego, ale daje też możliwość zmiany tej decyzji w trakcie jego trwania.

Ustanowienie wspólności majątkowej nie wymaga podjęcia szczególnych kroków przez przyszłych małżonków. Pamiętać należy, że wspólność majątkowa jest podstawowym ustrojem majątkowym małżeńskim i powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia związku małżeńskiego, jeśli małżonkowie przed ślubem nie podpisali małżeńskiej umowy majątkowej, potocznie nazywanej „intercyzą”.

Inaczej jednak wygląda ustanowienie rozdzielności majątkowej. Jeżeli bowiem przed zawarciem związku małżeńskiego podejmiemy decyzje o wyborze takiego właśnie ustroju majątkowego, przed ślubem powinniśmy podpisać umowę majątkową małżeńską w formie aktu notarialnego. Podpisanie tzw. ”intercyzy” przed zawarciem związku małżeńskiego wyklucza domniemanie istnienia wspólności majątkowej małżeńskiej po ślubie. Decyzję o wyborze tego właśnie ustroju podejmują osoby majętne, które przed ślubem zdążyły dorobić się większego majątku i które mają obawę przed jego utratą, a także te, które prowadzą ryzykowne biznesy i chcą uchronić rodzinę przed ewentualnymi zobowiązaniami.

Należy mieć na uwadze, że jeśli w trakcie trwania związku małżeńskiego, z różnych przyczyn, zaistnieje potrzeba zmiany panującego między małżonkami domniemanego ustroju wspólności majątkowej na rozdzielność majątkową, możemy tego dokonać na podstawie umowy majątkowej lub sądownie.

Umowa majątkowa małżeńska także w tym wypadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Pamiętać jednak należy, że jej podpisanie jest możliwe tylko za zgodnym oświadczeniem stron. Jeśli zatem jeden z małżonków nie wyraża zgody na zmianę panującego ustroju majątkowego, jedyną drogą dokonania zmiany jest sądowe ustalenie rozdzielności majątkowej, zwane też przymusowym ustanowieniem rozdzielności majątkowej.

Przymusowe ustanowienie rozdzielności majątkowej zasadniczo następuje w wyniku zainicjowania przez zainteresowanego małżonka postępowania sądowego. Każdy z małżonków może z ważnych powodów żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej (art. 52 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Ustawodawca nie przedstawił definicji „ważnych powodów”. Jednak praktyka orzecznicza pokazuje, że ważnym powodem będzie m.in. trwonienie majątku przez drugiego małżonka, jego rażąca niegospodarność, zatrzymywanie przez drugiego małżonka majątku tylko dla siebie, nieuzasadnione nieprzyczynianie się przez drugiego małżonka do pomnażania majątku wspólnego, czy długotrwała faktyczna separacja małżonków.

Ustanie wspólności majątkowej może nastąpić także z inicjatywy wierzyciela. Wierzyciel jednego z małżonków może wystąpić do sądu o przymusowe ustanowienie rozdzielności majątkowej przykładowo, gdy nie zdobył zgody drugiego małżonka na zaciągnięcie przez pierwszego zobowiązania.

Rozdzielność majątkowa może nastąpić także z mocy prawa w przypadku, gdy jeden z małżonków został ubezwłasnowolniony lub ogłoszono jego upadłość. Rozdzielność majątkowa jest też skutkiem orzeczonej sądownie separacji małżonków.

3. ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA Z DATĄ WSTECZNĄ

Ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną jest sytuacją wyjątkową. Wprowadzenie takiej zmiany w panującym ustroju wspólności majątkowej może się odbyć jedynie na podstawie orzeczenia Sądu. Nie jest możliwe ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną przez podpisanie umowy majątkowej małżeńskiej, nawet, jeśli małżonkowie mają zgodną wolę w tym zakresie.

Sąd orzeka o ustanowieniu rozdzielności majątkowej małżonków z datą wsteczną tylko, jeśli takie żądanie w pozwie jest uzasadnione. Konieczne jest przy tym szczegółowe zbadanie każdej sprawy. Małżonek chcący ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną musi przekonać sąd, że istnieją ważne powody, by orzec o ustanowieniu rozdzielność z datą wsteczną. Przyjmuje się, że takim ważnym powodem jest okoliczność, która powoduje, że kontynuowanie panującego ustroju wspólności majątkowej poważnie zagraża interesom majątkowym małżonka inicjującego postępowanie sądowe w tym przedmiocie. Dodatkowo małżonek zainteresowany takim orzeczeniem winien wykazać, że niemożliwe jest, lub co najmniej utrudnione współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym.

4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAŁŻONKÓW ZA DŁUGI?

Odpowiedzialność małżonków za długi uzależniona jest w szczególności od dwóch kwestii. Pierwszą z nich jest kwestia panującego w danym małżeństwie ustroju majątkowego, a drugą kwestia wiedzy małżonków o zaciąganych zobowiązaniach.

Jeśli mamy do czynienia ze wspólnością majątkową i oboje małżonkowie są stroną umowy zobowiązaniowej, odpowiadają oni za wspólne zobowiązanie majątkiem wspólnym, ale również każde z nich odpowiada za takie zobowiązanie majątkiem osobistym. Jeśli zaś stroną umowy jest tylko jeden z małżonków, ale drugi wiedział o zaciąganym zobowiązaniu i wyraził zgodę na to zobowiązanie, to małżonkowie odpowiadają za takie zobowiązanie oboje całym wspólnym majątkiem. Jednak pamiętać należy, że egzekucja może być prowadzona także z majątku osobistego małżonka zaciągającego zobowiązanie. Spod egzekucji wyłączony jest majątek osobisty drugiego małżonka.

Ostatnim przypadkiem w zakresie wspólności majątkowej małżeńskiej jest sytuacja, w której zobowiązanie zaciąga jeden z małżonków, jednak bez wiedzy i zgody drugiego małżonka. Za zaciągnięcie takiego zobowiązania odpowiada tylko małżonek będący stroną umowy i tylko w zakresie swojego majątku osobistego. Wyjątkiem jest jednak zobowiązanie zmierzające do „zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny”. W takim przypadku drugi z małżonków nie uniknie odpowiedzialności za dług.

Odpowiedzialność małżonków za długi w sytuacji ustanowienia rozdzielności majątkowej jest bardziej jednoznaczna, gdyż każdy z małżonków zarządza swoim majątkiem i sam odpowiada za swoje zobowiązania. Odpowiedzialność ta ogranicza się do majątku osobistego małżonka. Ważne jest przy tym, by kontrahent wiedział, że ustanowiona została między małżonkami rozdzielność majątkowa.

Powyższy artykuł zawiera podstawowe informacje na temat ustrojów majątkowych małżeńskich. Pamiętać jednak należy, że każdy przypadek powinien zostać poddany indywidualnej analizie, a od przyjętych zasad możemy często znaleźć wyjątki, dlatego powyższy artykuł nie może stanowić porady prawnej.

Jeśli potrzebujesz pomocy w sprawach rodzinnych i majątkowych – zapraszam do kontaktu.

Adw. Paulina Cekała – adwokat w sprawach rodzinnych i majątkowych
Tel: +48 695 405 370
e-mail: paulinacekala@adwokatcekala.pl

 

Zdjęcie wykorzystane w artykule: sarandy westfall on Unsplash.